Can khương – hay còn gọi là gừng khô, là một nguyên liệu quý không chỉ được sử dụng trong đời sống hằng ngày mà còn được sử dụng như một vị thuốc nhờ vào thành phần đa dạng và dược tính cao. Một số công dụng đặc trưng có thể kể đến như là trị cảm lạnh, ăn không tiêu, nôn mửa hoặc đi kèm với những dược liệu khác như bồ kết, kinh giới, bạc hà… để tạo thành một nồi xông giải cảm giữa lúc thời tiết giao mùa.
Đặc điểm của cây can khương
Cây thảo sống lâu năm, cao khoảng 1m. Thân rễ mọc phình lên thành củ, khi gìa thì có xơ. Lá không cuống, mọc cách nhau, hình mũi mác, dài tới 20cm, rộng 2cm, bẹ nhẵn, lưỡi bẹ nhỏ dạng màng. Cán hoa dài khoảng 20cm, mọc từ gốc, nó nhiều vẩy lợp lên. Cụm hoa dạng trứng, dài 5cm, rộng 2-3cm, lá bắc hình trái xoan, màu lục nhạt, có mép vàng. Thường có hoa vào mùa hè và mùa thu.
Thường phần dùng để làm thuốc thì sẽ dùng phần thân rễ (hay gọi là cũ) đã phơi khô.
Cây gừng thường được trồng ở khắp nơi để làm thuốc cũng như gia vị.
Vị thuốc can khương
Can khương thường có vị cay, mùi thơm hắc và có tính ấm nóng.
Công dụng theo Y học cổ truyền:
Hồi dương, ôn trung tán hàn, táo thấp tiêu đàm, thông mạch. Chuyên trị các chứng như nôn mửa, tiêu chảy, trướng bụng khó tiêu, đàm ẩn, ho suyễn, lạnh tay chân, lạnh bụng.
Công dụng theo Y học hiện đại:
Ức chế nhu động ruột khi dùng với liều cao, làm tê liệt thần kinh trung khu vận động.
Tăng hơi thở, mạch nhanh hơn, biên độ giảm xuống và làm tăng huyết áp.
Một số bài thuốc chữa bệnh từ can khương thường gặp
Chuẩn bị: 6g can khương cùng với 9g bán hạ.
Thực hiện: Cả 2 vị thuốc trên đem tán thành bột mịn và trộn đều lại với nhau. Mỗi lần lấy uống khoảng 3 – 6g cùng nước sôi ấm, dùng với tần suất 1 lần/ngày.
Chuẩn bị: Can khương, bán hạ và nhân sâm với liều lượng bằng nhau.
Thực hiện: Các vị thuốc trên đem tán thành bột mịn sau đó trộn với nước gừng tươi để làm thành viên. Mỗi lần lấy uống 6 – 9g với nước sôi ấm, dùng tần suất 3 lần/ngày.
Chuẩn bị: 6g can khương (đem đốt cháy) cùng với 6g cam thảo.
Thực hiện: Hai vị thuốc trên đem sắc chung với nước tiểu trẻ con rồi uống mỗi ngày 1 thang.
Chuẩn bị: 3g can khương, 3g ngũ vị tử, 9g phục linh, 3g cam thảo và 1,5g tế tân.
Thực hiện: Các vị thuốc sắc chung với 600ml nước để lấy phân nửa. Chia làm 3 lần uống trong ngày, dùng 1 thang/ngày.
Chuẩn bị: 12g can khương, 9g thực phụ tử cùng với 3g chích cao thảo.
Thực hiện: Các vị thuốc trên đem cho vào ấm, đổ thêm 1 thăng nước đun trong 30 phút trên lửa nhỏ. Có thể chia thuốc làm nhiều lần uống trong ngày, dùng đúng 1 thang/ngày.
Bài thuốc 1: Chuẩn bị 6g can khương, 12g ô mai, 6g hoàng bá, 6g hoàng liên, 12g phụ tử chế, 6g quế chi, 6g xuyên tiêu, 4g tế tân, 12g đẳng sâm, 12g đương quy. Các vị thuốc này đem tán bột rồi luyện với mật ong làm hoàn. Mỗi lần uống 8g với nước sôi ấm, ngày uống 2 lần. Đáp ứng với các trường hợp giun chui ống mật, giun đũa, bụng đau dữ dội…
Bài thuốc 2: 6g can khương, 6g mộc hương, 4g tế tân, 12g ô mai, 12g mang tiêu, 12g binh lang, 12g đại hoàng, 12g chỉ thực, 4g xuyên tiêu, 12g võ rễ xoan. Các vị thuốc cho hết vào nồi đun lấy nước uống trong ngày, dùng 1 thang/ngày. Đáp ứng tốt với chứng đau bụng do giun đũa.
Chuẩn bị: 30g can khương, 10g thục tiêu, 15g nhân sâm cùng với 100g di đường.
Thực hiện: Các vị thuốc cho vào ấm sắc với 1 thăng nước để bỏ bã lấy 150ml. Chia đều thành 4 lần uống khi còn ấm. Ngày dùng 3 lần, tối 1 lần với liều 1 thang/ngày.
Chuẩn bị: 3g can khương, 6g phụ tử, 12g tang bạch bì, 12g đương quy, 12g tử tô, 10g xích thược, 10g sài hồ, 10g hồng hoa, 30g uất kim, 10g hương phụ, 10g trần bì, 10g xuyên khung, 20g đào nhân, 15g đan sâm, 15g bồ hoàng.
Thực hiện: Tất cả vị thuốc trên đem cho vào ấm rồi sắc lấy nước uống trong ngày, sử dụng đúng 1 thang/ngày.
Chuẩn bị: 12g can khương, 12g vỏ quýt, 20g hoắc hương sao, 20g sa nhân sao, 40g đậu ván.
Thực hiện: Tất cả các vị thuốc trên tán thô rồi trộn đều. Mỗi lần lấy 2 – 6g sắc lấy nước uống, dùng 1 lần/ngày.
Chuẩn bị: 1g can khương, 1g tử tô diệp, 1g chỉ thực, 2g cát cánh, 2g cát căn, 2g trần bì, 3g bán hạ, 2g tiền hồ, 3g phục linh, 1,5g nhân sâm, 1,5g đại táo, 1g mộc hương, 1g cam thảo.
Thực hiện: Các vị thuốc trên đem sắc lấy nước uống 1 thang/ngày.
Chuẩn bị: 12g can khương, 12g quế chi, 12g ma hoàng, 6g ngũ vị tử, 6g tế tân, 12g chích thảo, 12g bạch thược.
Thực hiện: Các vị thuốc trên đem cho vào ấm, đổ 800ml nước vào sắc trên lửa nhỏ. Thu lấy 300ml chia đều thành 3 lần uống, dùng 1 thang/ngày. Đáp ứng tốt các triệu chứng sợ lạnh, ho suyễn, phát sốt không ra mồ hôi…
Có nhiều công dụng là thế nhưng khi sử dụng can khương, bạn cũng cần lưu ý một số điểm sau:
Can khương vị đại cay, người âm hư có nhiệt, có thai không nên dùng. Vì cay nên tán khi tẩu huyết, uống lâu tổn hại tới phần âm, thương tổn mắt. Ngoài ra những chứng âm hư nội nhiệt, ho do âm hư, mửa ra máu kèm biểu hư có nhiệt, tự ra mồ hôi, mồ hôi trộm, ỉa ra máu, mửa do nhiệt, đau bụng do hỏa nhiệt, đều cấm dùng. Vị này ghét Hoàng cầm, Hoàng liên, Dạ minh sa, Tần tiêu làm sứ cho nó (Bản Thảo Kinh Sơ).
*Các bài thuốc trên được tham khảo từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau về Y học cổ truyền.
