Cam thảo là một vị thuốc rất thông dụng trong đông y và tây y. Tuy nhiên ở nước ta, tên cam thảo dùng để chỉ 3 vị thuốc khác nhau. Cần chú ý để tránh nhầm lẫn: cam thảo bắc, cam thảo dây, cam thảo nam.
Dưỡng Sinh Việt sẽ nói về Cam Thảo Bắc còn có tên là bắc cam thảo, sinh cam thảo, quốc lão.
Tên khoa học Glycyrrhiza uralensis Fish và Glycyrrhiza glabra L. (G.glandulifera Waldast et Kit).
Thuộc họ Cánh Bướm (Papilioncaceae). Cam thảo (Radix Glycyrrhizae) là rễ và thân rễ phơi hay sấy khô của cây cam thảo nguồn gốc vùng Uran (Glycyrrhiza uralensis) hay cây cam thảo Châu Âu (Glycyrrhiza Glabra L.)
Tên cam thảo vì cam có vị ngọt, thảo là cỏ; cỏ có vị ngọt. Glycyrrhiza vì do chữ Hy Lạp Glykos là ngọt và riza là rễ, rễ có vị ngọt. Uralensis vì sản xuất ở vùng núi Uran, dãy núi nằm giữa Châu Á, Châu Âu.
1/ Mô tả cây
Cây cam thảo là một cây sống lâu năm thân có thể cao tới 1m hay 1,50m. Toàn thân cây có lông rất nhỏ, lá kép lông chim lẻ; lá chét 9-17, hình trức đầu nhọn, mép nguyên, dài 2-5,5cm, rộng 1,5-3cm. Vào mùa hạ và mùa thu nở hoa màu tím nhạt, hình cánh bướm dài 14-22mm.
Cây trồng ở Việt Nam sau 3 năm chưa thấy ra hoa. Quả giáp cong hình lưỡi liềm dài 3-4cm, rộng 6-8cm, màu nâu đen, mặt quả có nhiều lông. Trong quả có 2-8 hạt nhỏ dẹt, đường kính 1,5-2mm màu xám nâu hoặc xanh đen nhạt, mặt bóng. Tại Trung Quốc mùa hoa tháng 6 – 7, mùa quả tháng 7 – 9.
Cây cam thảo Glycyrrhiza Glabra rất giống loài cam thảo G.Uralensis nhưng khác ở chỗ là chết thuông dài hơn, dài 1,5-4cm, rộng 0,8-2,3mm, quả giáp thẳng hoặc hơi cong, dài 2-3cm, rộng 4-4mm, mặt quả gần như bóng hoặc có lông ngắn, số hạt ít hơn loài trên. Mùa hoa tháng 6 – 8, mùa quả tháng 7 – 9.
2/ Công dụng và liều dùng
Cam thảo là một vị thuốc rất thông dụng trong đông y và tây y. ngoài ra nó còn được dùng trong kỹ nghệ thuốc lá, nước giải khát và chế thuốc chữa cháy.
Theo tài liệu cổ, cam thảo có vị ngọt, tính bình (sau khi nướng thì tính hơi ôn), vào 12 đường kinh. Có tác dụng bổ tỳ vị, nhuận phế, thanh nhiệt giải độc, điều hoà các vị thuốc. Muốn thanh hoả thì dùng sống, muốn ôn trung thì nướng. Nướng lên chữa tỳ hư mà ỉa lỏng, vị hư mà khát nước, phế hư mà ho. Dùng sống chữa đau họng, ung thư.
Trong y học, ngoài công dụng làm cho thuốc ngọt dễ uống, làm tá dược chế thuốc viên, thuốc ho, thuốc giải độc, hiện nay cam thảo có hai công dụng chủ yếu:
Ngày uống 3-5g, chia làm 3 lần uống trong ngày. Uống luôn 7-14 ngày, sau đó nghỉ vài ngày để tránh hiện tượng phù nề, nặng mặt.
Trong cam thảo có axit glyxyẻtic cấu tạo gần như coctison, nên có tác dụng tới sự chuyển hoá các chất điện giải cơ thể giữ lại nattri và clorua trong cơ thể giúp sự bài tiết. kali và có thể dùng điều trị bệnh Addison’s.
Năm 1956 ba tác giả Trung Quốc có báo cáo trong Trung Hoa y học tạp chí đã dùng cao lỏng cam thảo với liều 15ml một ngày, có thể tăng tới 45-60ml để điều trị 4 trường hợp bị nhân bị bệnh Addison’s thì thấy thể lực tăng cường, natri trong huyết thanh tăng lên, huyết áp tăng lên, dùng phối hợp với coctison thì có thể giảm được lượng coctison.
Cũng trong năm 1956, tại số báo Trung Hoa y học tạp chí số tháng 7, bốn tác giải khác báo cáo dùng cam thảo điều trị 2 trường hợp bệnh Addison’s với liều 20-30ml mỗi ngày (uống) kết quả rất tốt, nhưng một người phát sinh hiện tượng phù nề nhẹ, vài ngày sau tự nhiên tiêu đi, cùng số báo đó một tác giải khác giới thiệu đã điều trị khỏi một trường hợp Addison’s với liều 20-40ml cao lỏng một ngày. Số tháng 8 cũng báo đó, ba tác giải khác lại giới thiệu chữa khỏi một trường hợp Addison’s với liều 9-18ml cao lỏng cam thảo mỗi ngày, uống luôn trong 35 ngày.
3/ Đơn thuốc có cam thảo
Chữa ho (xem vị cát cánh)
Cam thảo 0,03g, bột cam thảo 0,1g, natri bicacbonat 0,15g, magir cacbonat 0,2g, bitmunitrat basic 0,05g, bột đại hoàng 0,02g, tá dược vừa đủ 1 viên.
Chữa loét dạ dày với liều 2-4 viên mỗi lần, ngày uống 2-3 lần.
Chỉ có một vị cam thảo: cao cam thảo 2 phần, nước cất 1 phần, hoà tan
Ngày uống 3 lần, mỗi lần 1 thùa nhỏ. Không uống lâu quá 3 tuần lễ
Cam thảo tán nhỏ, cho vào đầy một ống tre đã cạo hết lớp tinh tre bên ngoài. Bịt kín hai đầu bằng nhựa thông. Đến mùa đồng cắm cả ống tre đó vào một hó phân người, cho đến ngày lập xuân lấy ra rửa sạch, bổ ống tre lấy cam thảo phơi khô tán nhỏ.
Phải chăng đây là một cách người xưa chế cam thảo dưới dạng muối amoniac. Đông y coi vị này rất quý để chữa cảm sốt quá hoá điên cuồng, trúng độc, bị mụn nhọt. Mỗi lần uống 1-2g
Chữa các chứng mụn nhọt, ngộ độc. ngày uống 1-2 thìa con.
Gần đây có người đã cho rằng Glyxyridin không phải là hoạt chất nên đã chế cao cam đã loại bỏ Glyxyridin đi.
Trích “Những cây thuốc và vị thuốc việt nam – Đỗ Tất Lợi”
